Istniejący do obecnych czasów kościół św. Marcina bp. z Tours wzniesiono w II poł. XV wieku na miejscu wcześniejszej świątyni (uważa się, że pierwsza świątynia mogła stać na miejscu obecnej kapliczki przy ul. Żarnowieckiej, skoro obecny kościół i tam miał powstać). Ta pierwotna świątynia jak twierdzą historycy, musiała już istnieć około 1350 roku, skoro źródła historyczne potwierdzają, iż parafia sięga swymi początkami XIV wieku ( niektórzy historycy sądzą, że nawet w II poł. XIII). Pozostałością pierwszego kościoła miała być rzeźba Matki Bożej grywałdzkiej, pochodząca z około 1350 roku, a która została skradziona przez hitlerowców z zamku wawelskiego w Krakowie (władze muzeum diecezjalnego w Tarnowie wypożyczyły ją na wystawę do Krakowa). Można domniemywać, że pierwotny kościół, był ku czci, również św. Marcina. Jednak nie zachowały się żadne archiwalne dokumenty dotyczące losów pierwotnego kościoła. Podanie głosi, że jeszcze wcześniej w tym właśnie miejscu, gdzie wnosi się obecna świątynia, znajdowała się pogańskagontyna. Miejscowa legenda twierdzi, że obecny kościół miał być zlokalizowany w innym miejscu (patrz. Legenda o starym kościele). Jak zostało już, powiedziane obecny kościół powstał w II poł XV wieku. Przez blisko czterysta lat, kościół ten utracił prawa świątyni parafialnej ( patrz. Historia parafii). Mimo to, kościół ten istniał dzięki opiece bogatych mieszkańców Grywałdu:wybrańców (Tomasza Latały, który był wybrańcem piechoty Stefana Batorego), witrykuszów (Grzegorza Latały, który dbał o porządek i wystrój w kościele. On to wraz ze wspomnianym bratem Tomaszem ufundował w 1608 roku polichromię), sołtysów (Józef, Maciej zwany Grywałdzkim, Kasper Grywałdzki, Wojciech Grywałdzki). Przed 1618 rokiem kościół znacznie przebudowano. Zmiany dotyczyły głównie konstrukcji dachu i stropów. W tym okresie dostawiono również wieżę, a wnętrze pokryto polichromią. Na początku XX wieku planowano powiększyć prezbiterium i dobudować boczne kaplice, ale planów tych nie zrealizowano.
|
GODZINY OTWARCIA od czwartku do soboty 9:00-18:00, w niedzielę 12:00-17:00 |
Kościół zachował do dziś swój pierwotny gotycki charakter. Jest to świątynia orientowana, trójdzielna, obita i pokryta gontem. Składa się ze zrębowego prezbiterium i nawy oraz wieży o konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte jest prostokątnie, co jest typowe dla kościołów podhalańskich. Do prezbiterium od północy przylega zakrystia, a do nawy od południa kruchta.
Wieżę oraz północną cześć nawy otaczają oszalowane soboty. Prezbiterium i nawę przykrywają oddzielne dachy dwuspadowe, zaś w dachu nad nawą znajduje się niewielka czworościenna sygnaturka. Jest to prawdopodobnie efekt przebudowy. Przypuszcza się, że pierwotnie był tu typowy dla małopolskich kościołów gotyckich dach jedno-kalenicowy w systemie więźbowo-zaskrzynieniowym. Wieża posiada nadwieszoną izbicę i nakryta jest czworoboczną iglicą.
Wejście południowe do kościoła ujęte jest gotyckim, ostrołukowym portalem. Wnętrze pokrywa znacznie zniszczona polichromia, zawierająca motywy figuralne i ornamentalne. Zachowała się na ścianach i stropie prezbiterium, na ścianach nawy i parapecie chóru muzycznego. W prezbiterium strop zdobią malowane kasetony, a ściany malowidła: scena Ukrzyżowania, święci Piotr i Paweł oraz ewangeliści. Ciekawą scenę przedstawia malowidło na ścianie za głównym ołtarzem: Michał Archanioł strąca do piekła szatana, przedstawionego-w postaci niedźwiedzia. Polichromia w nawie ukazuje sceny Męki Pańskiej. Do najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła należą:
Ołtarz główny – z tryptykiem późnogotyckim datowanym na lata 1500 – 1510. Tryptyk namalowany, zachowany niemal w całości ( brak predelli). W polu tryptyku znajduje się obraz Św. Marcina na koniu, odcinającego część płaszcza dla żebraka. W kwaterach skrzydeł znajdują się pojedyncze postacie świętych: ś.ś Stanisława bp, Doroty, Katarzyny, Anny Samotrzeć, Jerzego i Barbary. W zwieńczeniu znajduję się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w promienistej mandorli.
Ołtarz prawy – o architektonicznym, dwukondygnacyjnym retabulum, dwoma skrzydłami ze starszymi malowidłami przedstawiają św. Dorotę i Katarzynę ( poch. Z 1640 roku, przemalowane w 1876r.). W polu środkowym umieszczona we wpęce figura Najświętszego Serca Pana Jezusa z k. XIX w. W zwieńczeniu obraz Wniebowzięcia NMP.
Ołtarz lewy – z architektonicznym retabulum flankowanym dwoma kolumienkami i bogatym przełamanym gzymsowaniem. W polu środkowym współczesny obraz Trójcy Świętej. W zwieńczeniu figurka Św. Marcina.
